محمدجواد تربتی

محمدجوادتربتی1285_1349ش

استاد محمد جواد تربتی، ادیب، شاعر، نویسنده، نمایشنامهنویس، روزنامهنگار، از مفاخر ادب و فرهنگ کشور بود که از خطهی تربت حیدریه برخاسته بود. او از مردم سنگان رشتخوار و فرزند شیخ ابوطالب تربتی خراسانی از علما و فقهای طراز اول خراسان بود. علوم قدیم را نزد پدرآموخته، دوران دبستان و دبیرستان را در مشهد سپری نمود تربتی سپس به تهران عزیمت نمود. و در سال 3138 از دارالمعلمین عالی با رتبهی اول در رشته فلسفه و ادبیات فارغ التحصیل و در وزارت آموزش و پرورش مشغول خدمت گردید. و به تدریس دروس رشتههای ادبی دبیرستانهای تهران پرداخت. وی از سال 1314تا 1320 به ترتیب ریاست دانش سرای فارس، دبیرستان فردوسی تبریز و دانش سرای تبریز را بر عهده گرفت

محمد جواد تربتی پس از آن به تهران مراجعت نمود و ادامه ی خدمت مقدس معلمی را تا زمان بازنشستگی، به تدریس دروس فلسفه، روانشناسی، منطق، علم االجتماع در شعبهی ادبی دبیرستان دارالفنون، وابسته به دانشگاه پلیس و دبیرستان نظام مشغول گردید. و از این راه بسیاری از شخصیتهای مملکتی، امرای ارتش، استادان دانشگاهها شاگردان او بودند. دکتر محمد حسن ابریشمی به مناسبت سالروز فوت زنده یاد محمد جواد تربتی چنین نقل می کند7 »هرکسی از محضر این استاد گرانقدر خاطرهای بس شیرین به یاد دارد. استاد دکتر مظاهر مصفا در مراسم بزرگداشت او در انجمن قلم گفت7 تربتی در هیات ممیزهی جامعهی ایران درجه و لقب استادی گرفت و او را استادِ به حق میشناختند. کسی ابالغ استادی به نام او صادر نکرده بود و او حاجت به چنین ابالغی نداشت. حافظه و سخنوری و خوشقلمی و شیرینبیانی و فضل و فضیلت وی باعث گردید که در ذهن جامعهی ما لقب استادی برایش فراهم گردد«. دکتر ابریشمی همچنین در باره ی سخنان دکتر مظاهر مصفا در مورد این شخصیت علمی افزود7 »دکتر مصفا تاکید کرد7 من برای این لقبِ استادی خیلی ارزش قائل هستم. در مدارس قدیم کسی درجات رسمی و کاغذی به دیگری نمیداد. در طول سالیان لیاقت و صالحیت هرکس به ثبوت میرسید جامعه و علم و ذهن عمومی مردم او را برمیگزید. استاد تربتی مسلما از پروردگان مکتب علم و ادب قدیم بود و با سرمایهی نخستین و مایهی ادبی حوزه های قدیم به دانشگاه آمده بود«.

استاد تربتی، منظومه حاج مالهادی سبزواری و او اشعار الفیه را گاهگاه میخواند. اشعار عربی مطول را از حفظ داشت و هرچه داشت از این قبیل معارف، سرمایهای بود که در دوران نوجوانی در محیط علم و ادب حوزههای قدیم فرا گرفته بود. استاد محمد جواد تربتی استاد بعد از حوادث شهریور 3178 به تهران آمد و دو سال بعد به کمک دوستانی نظیر استاد حبیب یغمائی، دکتر اسداهلل مبشری، ابولحسن ورزی، دکتر امینفر، جواد فاضل، مهندس کردبچه؛ مجوز انتشار روزنامهی »ادبی سیاسی پوالد« را دریافت و. در سمت مدیرمسئولی؛ آن را که عصر ها به چاو می رسید، منتشر کرد. دفتر روزنامهی پوالد پناهگاه دانشآموزانسرگردان شهرستانی آن زمان بود. بسیاری از شعرا و ادبا منجمله احمد شاملو، ژاله سلطانی، زنده یاد کریمپور شیرازی، حمیدی شیرازی و... آثار خود را برای اولین بار در نشریه پوالد منتشر کردند

احمد سمیعی در پیشگفتار کتاب »ایران نمی میرد« که به عنوان یادنامه ی استاد »محمدجواد تربتی«؛ و توسط محمود تربتی سنجابی و سیاوش مرشدی نگارش شده است؛ در نوشتهای با عنوان »مردی که هیچگاه فراموش نشد«، اظهار میکند7 »استاد عقیده داشت فرزندان ایران میتوانند در جهان، شاخص و نمونه باشند، زیرا در هوش و فراست از برترینها هستند. او معتقد بود ایده ی جوانان ما ایده ی واالیی باید باشد، بیآنکه در اندیشه ی نژادپرستی باشند .« در پشت جلد این کتاب جمالتی از محمدابراهیم باستانی پاریزی در ادای احترام به شخصیت محمدجواد تربتی آمده است7 این چند سطر برای ادای احترام و سپاس از معلمی ایراد میشود که در ساعات درس، رقصان و غزلخوان مثل ابوسعید ابوالخیر وارد کالس میشد و موج لطافت را در کالس میپراکند و خداحافظی میکرد و میرفت.

آقای احمد دانشگر از شاگردان وی در دهه های 30در وب نوشت خود چنین نقل کرده است » استاد محمد جواد تربتی در دو مقطع تحصیلی معلّم من بود و در هر دو این مراحل من از ایشان خاطراتی خوش دار7 در دانشگاه نظامی تهران نیمه اوّل سال 1334خورشیدی ایشان از جمله مشاغل فرهنگی که داشتند تدریس در دانشگاه نظامی بود. "در این دانشگاه کالسها عصر تشکیل میشد و معموالً در این هنگام با توجّه به برنامههای صبح که آموزش نظامی بود و نیروبر، دانشجویان با خستگی جسمی سرکالسها حاضر میشدند و توجه چندانی به درس استادان نداشتند. تدریس زبان و ادبیات فارسی ما به عهدة استاد تربتی بود و با توجّه به خلق و خوی خوش و مالیم و دوست داشتنی ایشان و اطالعات دست اوّل و جالبی که میدادند دانشجویان با حرص و ولع به سخنانشان توجّه داشتند و برخی از افراد مانند اینجانب حتی بسیاری از گفته هایشان را یادداشت هم میکردیم

استاد ضمن درس برای فهم بهتر مطالب ضروری از قول بزرگان گفتههایی را نیز بیان میداشت که همین موجب جلب نظر شنوندگان میشد و بین درس استراحتی هم میکردند

به یاد دارم در یکی از این نوبتهای درس سوال بدون پاسخ ماندة افالطون حکیم را که به زبان عربی برگردان شده بود به شرح زیر بیان نمود و پاسخی را که پس از سالها امام علی)ع( به این سوال دادهاند را بهترین پاسخ قلمداد میفرمود. اینک سوال مذکور از زبان افالطون7 اَالافالکُ قَسِیٌ 7 افالک دایرهای شکل است، وَالحَوادِثُ سَهامٌ 7 و پیشآمدها تیرهایند، اَلراّمی هُوَاهلل 7 رها کننده تیرها خداوند است، فَایَنَ المَفَرٌ پس به کجا باید گریخت، و پاسخی که امام علی)ع( بر این سوال فرمود7 فَفِروّا مِن غَضَبِ اهللِ اِلی رَحمَه اهلل7 پس از غضب خداوند به رحمت او پناه برید."

مرحوم گلشن آزادی نیز در بارهی او مینویسد تربتی دوستی شفیق بوده و 45 تالیف دارد بعضی از آنها به نامهای روانشناسی تربتی، منطق تربتی، تاریخ فلسفه تربتی، تاریخ ادبیات و ژاله و چنگ )مجوعهی نظم و نثر( چاو شده است. استاد تربتی از دوران جوانی شعر سرودن را آغاز کرد و در حال حاضر بیش از دو هزار بیت از او به یادگار مانده است. وی همچنین از سال 1310 به بعد نمایشنامههای امیرکبیر، لیلی و مجنون، یوسف و زلیخا، خسرو و شیرین، فرشتگان عشق را تصنیف نمود که بوسیلهی استاد اسماعیل مهرتاش هنرمند برجستهی موسیقی بر روی صحنه آورده شد و همگی با استقبال مردم روبرو گشت. زنده یاد محمد جواد تربتی مجرّد زیست و سر انجام در 30 فروردین 1349با عارضهی سکتهی مغزی، در سن 64 سالگی، در تهران درگذشت

ابیات زیر از اوست

آسمانا دلم از اختر و ماه تو گرفت آسمان دگری خواهم و ماه دگری

نظر از لطف به من کرد و سراپایم سوخت آرزو دارم از آن چشم نگاه دگری

خان و مانم سوخت از دل چو کشیدم یک آه چرخ سوزد به خدا گر کشم آه دگری

ندهی راه که آیم به برت می ترسم که جز از مرگ نیابم به تو راه دگری

تربتی بر سر کوی تو پناه آورده جز سر کوی تو اش نیست پناه دگری

محمد جواد تربتی

استاد بیش از 18 جلد کتاب در رشته های روانشناسی، فلسفه و ادبیات و جامعه شناسی داشت که بارها تجدید چاپ شد، از آثار ایشان

آهنگ دل، 85 صفحه، مرتضی کریمیان، تهران

اخالق، 40صفحه، تهران، 1311

تاریخ مختصر شعراء، 34 صفحه، قزوین

دوره ی تاریخ ایران، مصور در دو بخش؛ تهران